6 chiếc mũ tư duy - Phương pháp tư duy hiệu quả (Phần 1)

Trong mỗi chúng ta đều có những năng lực tuy duy sáng tạo riêng để giải quyết vấn đề, tuy nhiên không phải lúc nào cần thì đều có thể khơi gợi được những ý tưởng tốt, vì vậy sự ra đời của mô hình 6 chiếc mũ tư duy chính là cứu tinh giúp ta có thể xem xét vấn đề ở nhiều khía cạnh toàn diện hơn. Vậy phương pháp 6 chiếc mũ tư duy là gì, lợi ích của việc ứng dụng nó ra sao, tiến hành kỹ thuật này như thế nào và ví dụ minh họa cụ thể, tất cả sẽ được giải đáp qua bài viết này.

I. Phương pháp 6 chiếc mũ tư duy là gì?

6 Chiếc mũ tư duy là phương pháp sử dụng 6 chiếc mũ ẩn dụ, mỗi chiếc mũ đại diện cho một cách suy nghĩ, một vai trò khác nhau trong quá trình giải quyết vấn đề, giúp đánh giá các khía cạnh khác nhau một cách toàn diện, nhằm đưa ra quyết định thông minh và hợp lý. Phương pháp này được Tiến sĩ Edward de Bono phát triển lần đầu năm 1980 và được giới thiệu trong cuốn sách “6 Thinking Hats” xuất bản năm 1985.

6 Chiếc mũ tư duy bao gồm:

Chiếc mũ trắng: Tập trung vào việc thu thập thông tin khách quan và sự thật

Chiếc mũ đỏ: Tập trung vào cảm xúc và trực giác.

Chiếc mũ đen: Phân tích và đánh giá các khía cạnh tiêu cực và những rủi ro

Chiếc mũ vàng: Đánh giá các khía cạnh tích cực và những cơ hội để tận dụng

Chiếc mũ xanh lá cây: Tập trung vào việc tạo ra các ý tưởng mới và sáng tạo

Chiếc mũ xanh dương: Đánh giá các giải pháp và đưa ra quyết định

II. Đặc điểm của 6 chiếc mũ tư duy

1. Mũ trắng – Dữ liệu, khách quan

Mũ màu trắng đại diện cho tư duy về mặt dữ liệu, các thông tin khách quan. Chiếc mũ này đưa ra những lập luận cụ thể dựa vào việc xem xét, đánh giá các dữ liệu thực tế. Một số vấn đề cần được giải đáp thông qua các câu hỏi:

• Vấn đề này đã có sẵn những thông tin gì?
• Cần thêm những thông tin gì liên quan đến vấn đề đang xem xét?
• Những thông tin, dữ kiện nào còn thiếu? Làm thế nào để bổ sung?

2. Mũ đỏ – Trực giác, cảm tính

Mũ màu đỏ đại diện cho tư duy về mặt cảm tính, trực giác. Những người đội chiếc mũ này sẽ phát biểu dựa vào cảm xúc mà không cần phải đưa ra những luận điểm, chứng cứ để giải thích về vấn đề hiện tại. Một số vấn đề cần được giải đáp thông qua các câu hỏi sau:

• Cảm giác hiện tại của bản thân là gì?
• Trực giác đang mách bảo điều gì về vấn đề này?
• Bản thân có thực sự hứng thú với vấn đề này hay không?

3. Mũ vàng – Tích cực

Mũ màu vàng đại diện cho tư duy theo chiều hướng tích cực. Những người đội mũ màu vàng thường đưa ra những suy nghĩ, ý kiến lạc quan và logic về một vấn đề nào đó, bằng cách chỉ ra những ưu điểm khi ứng dụng nó và chứng minh mức độ khả thi của một dự án. Phương pháp tư duy này cung cấp nhiều động lực để tiếp tục đưa ra những giải pháp mới lạ, độc đáo hơn cho bất kỳ tình huống nào trong cuộc sống.

Hãy sử dụng một số câu hỏi dưới đây để giải quyết vấn đề với mũ vàng:

• Những mặt tích cực của vấn đề này là gì?
• Lợi ích khi áp dụng giải pháp này là gì?
• Tính khả thi của dự án này?

4. Mũ đen – Tiêu cực, điểm tối

Trái ngược với mũ vàng, mũ đen đại diện cho tư duy sâu sắc hơn, nhận ra những điểm tối, tiêu cực trong dự án hiện tại cần giải quyết. Những người đội chiếc mũ này thường có những quan điểm sâu sắc hơn để nhìn nhận vấn đề một cách thận trọng, đảm bảo một dự án tránh khỏi những sự cố, rủi ro, có thể chuẩn bị những phương án dự phòng hoặc điều kịp thời điều chỉnh khi có vấn đề phát sinh.

Nếu chỉ tư duy theo mũ vàng với chiều hướng lạc quan, tích cực sẽ khiến chúng ta không trở tay kịp với những sự cố. Chính vì vậy, khi tư duy theo cả 2 mặt tích cực và tiêu cực, điều này giúp chuẩn bị tốt hơn cho mọi vấn đề, ngay cả những tình huống xấu nhất vẫn có phương án để ứng phó kịp thời.

Trả lời một số câu hỏi dưới đây để giải quyết vấn đề với mũ đen:

• Tình huống rủi ro nào có thể xảy ra?
• Tình huống xấu nhất của vấn đề này là gì?
• Vấn đề này có nguy cơ tiềm ẩn gì không?
• Khó khăn khi triển khai dự án này là gì?

5. Mũ xanh lá cây – Sáng tạo, nhìn nhận vấn đề

Mũ màu xanh lá cây đại diện cho một tư duy sáng tạo, nhìn nhận vấn đề theo nhiều góc cạnh khác nhau. Màu xanh lá thể hiện một sức sống mãnh liệt và bền vững, những người đội chiếc mũ này sẽ luôn có những ý tưởng sáng tạo, dồi dào, phong phú. Những người này sẽ dễ dàng tìm ra những giải pháp sáng tạo cho bất kỳ vấn đề nào trong cuộc sống.

Trả lời một số câu hỏi dưới đây để giải quyết vấn đề với mũ xanh lá cây:

• Vấn đề này còn cách khác để giải quyết không?
• Trường hợp này có thể làm gì khác không?
• Điểm tích cực của vấn đề này là gì?
• Tiến hành dự án này có khả thi không và có những lợi ích gì?

6. Mũ xanh dương – Tiến trình, tổng kết kết quả

Mũ màu xanh dương đại diện cho tư duy tổ chức, theo tiến trình, giúp hệ thống lại toàn bộ vấn đề một cách bao quát nhất. Những người đội chiếc mũ xanh dương sẽ dễ dàng điều phối, tổ chức, kiểm soát tiến trình tư duy của những chiếc mũ trên.

Chẳng hạn như nếu dự án có thể gặp những rủi ro trong tương lai thì người đội mũ xanh dương có thể điều hướng tư duy sang mũ đen để nhìn thấy được những điểm tối, điểm hạn chế và rủi ro có thể xảy đến.

Trả lời một số câu hỏi dưới đây để giải quyết vấn đề với mũ xanh dương:

• Vấn đề trọng tâm của vấn đề này là gì?
• Tư duy nào thích hợp với vấn đề này nhất?
• Mục tiêu cuối cùng và quan trọng nhất là gì?
• Cần thêm thời gian hay thông tin gì để giải quyết vấn đề?